Ziyillər, insan papilloma virusları (HPV) olaraq bilinən müəyyən bir virus qrupundan qaynaqlanan xoşxassəli dəri meydana gəlmələridir. Siğillər ən çox əllərdə, ayaqlarda və üzdə olur. Genital və anal bölgədə də ola bilər. Xüsusilə uşaqlarda və yeniyetmələrdə daha çox görülür. Ümumiyyətlə zərərsiz olsalar da, estetik baxımdan narahatdırlar və bəzən ağrı, qaşınma və ya qızartı kimi şikayətlərə səbəb olurlar. HPV-nin yaratdığı bu şişliklər 3000 illik mumiyalarda belə görülmüş və çox köhnə formasiyalardır.
Ziyillər nədir?
Ziyillər mukoza və dəri üzərində əmələ gələn xoşxassəli lezyonlardır. HPV adlı bir virusun yaratdığı bu lezyonlar bir çox alt növə bölünür. Ziyillərin insanlar arasında yayılması birbaşa və ya dolayı əlaqə yolu ilə baş verir. Dərinin üst təbəqəsi olan normal epiteliya bariyerinin zədələndiyi şərtlər siğillərin inkişafına meylli ola bilər.
Ziyillərin müalicəsində müxtəlif çətinliklər yaşanmasına baxmayaraq, bu lezyonlar ümumiyyətlə bir neçə il ərzində spontan olaraq geriləməyə meyllidir. 100-dən çox alt tipli HPV infeksiyasının 6, 11, 16, 18, 31 və 35 nömrəli alt tipli xəstəliklərində xərçəng inkişafına meyl ola bilər. Bədxassəli formasiyalara çevrilmə xüsusilə cinsiyyət orqanlarında siğili olanlarda və immun çatışmazlığı olanlarda aşkar edilir.
Ziyilin səbəbi nədir?
Ziyil, insan papilloma viruslarının səbəb olduğu, qısaca HPV adı verilən bir infeksiyadır. Yalnız iki növ siğil HPV səbəb deyil. Göbək siğili də deyilən molluscum contagiosum, poxvirus ailəsindən olan molluscum contagiosum virusundan qaynaqlanır. Seboreik siğillərdə törədici bir virus deyil. Bunlara seboreik keratozlar da deyilir və əsl ziyillər deyildir və buna görə də yoluxucu deyillər. Ziyilin nəyə səbəb olduğu sualına qəti cavab verilməsə də, immunitet sistemi zəif insanlarda daha çox görülür desək səhv olmaz.
100-dən çox alt tipə sahib olan HPV virusunun bəzi alt növləri bədənin müəyyən bölgələrinə xasdır. Lakin bu, yaxın təmasda ötürülən ziyillərə aid deyil. Unutulmamalıdır ki, hər növ ziyil bədənin hər yerində ola bilər. Dəridən başqa mukozal bölgələrdə də yarana bilən ziyillər ümumiyyətlə dəri tutulması ilə məhdudlaşır. Xüsusi olaraq HPV virusu tərəfindən yaradılan və üst dəri qatlarında çoxalmağa meylli olan lezyonlar və alt tiplər belə ümumiləşdirilə bilər:
- Ziyil əmələ gəlməsində əlaqəli HPV alt tipləri ayrıca 1, 3, 27, 29 və 57 alt tiplərində, xüsusən də HPV tip 2 və HPV tip 4-də baş verə bilər. Bu ziyil tipi üçün aşkar olunan ən çox görülən amil HPV tip 4dür.
- Düz siğillər 3, 10 və 28 HPV tiplərindən qaynaqlanır.
- Dərin ayaq və əl siğilləri ümumiyyətlə HPV tip 1 infeksiyalarıdır. Bu tipdən başqa, 2, 3, 4, 27 və 57 olaraq adlandırılan HPV növləri də əl və ayaq siğillərinin inkişafına səbəb ola bilər.
Ziyillər yoluxucu olurmu?
Dünyada geniş şəkildə görülə bilən ziyillər, insan əhalisinin təxminən 10-dan 1-ni təsir edən bir xəstəlikdir. Məktəb yaşında olan uşaqlarda onun tezliyinin 2 qat daha yüksək olduğu aşkar edilmişdir. Siğillər daha tez-tez immun çatışmazlığı olan və ya qəssab kimi ət işi olan insanlarda aşkar edilir. Xəstəliyin cinslər arasında paylanması araşdırıldıqda, kişilərin və qadınların eyni dərəcədə xəstəlikdən təsirləndiyi görülür. Bu sərt və xərçəng olmayan qabarıqlıqlar dərinin səthində meydana gəlir və bu infeksiyanın mövcud olduğu dəri sahəsi ilə təmas xəstəliyin digər insanlara yayılmasında əsas amildir.
Virusların yaratdığı ziyillər son dərəcə yoluxucudur. Bu siğillərə səbəb olan viruslar birbaşa insandan insana, bəzən də dolayı yolla dəsmal və ya ülgüc kimi əşyalar vasitəsilə yoluxa bilər. Bu səbəblə siğili olan insanlarla sıx təmasdan və şəxsi əşyaların ümumi istifadəsindən qaçınmaq lazımdır. Məsələn, ayaq altına siğili olan şəxsə məxsus terlik taxaraq digər şəxslərə asanlıqla yayılır. Siğil olan bir şəxsin bu bölgəsi ilə təmasda olan sağlam bir fərddə siğil əmələ gəlməsi həmişə müşahidə olunmasa da, HPV virusuna yoluxmaq olduqca mümkündür. Hər bir fərdin bu virusa qarşı immuniteti təkrarolunmazdır və bu fərdi immun reaksiya siğillərin baş verib-verməyəcəyini müəyyənləşdirir. Bəzi HPV tip genital siğillər xüsusilə cinsi əlaqə yolu ilə ötürülür.
Virusun qəbulu ilə ziyilin görünüşü arasında dörd həftədən səkkiz aya qədər bir müddət var. Dəridə yaralar varsa, ziyil viruslarına yoluxmaq daha asan olur. Eyni zamanda nəmli və ya nəm dəri çirklənmə riskini artırır. Bu səbəblə üzmə hovuzları, saunalar və Türk hamamları kimi mühitlərdə tez-tez yayılır. Siğil çirklənməsinin qarşısını müxtəlif yollarla almaq həmişə mümkün olmaya bilər, ancaq əlləri mütəmadi olaraq təmiz saxlamaq, dəridəki hər hansı bir sahəyə ziyan dəydikdən sonra yaranı təmizləmək və başqalarının siğilləri ilə təmasdan çəkinmək üçün tətbiq olunan əsas tədbirlər arasındadır. şəxsiyyətlərarası ötürülmənin qarşısını almaq. Eyni zamanda, bədənin hər hansı bir yerində siğili olan insan onun digər hissələrini də yoluxdura bilər.
Ziyil növləri hansılardır?
Ziyillərə səbəb olan 100-dən çox HPV növü var. İnfeksiyaya cavabdeh olan virus növünə və yerləşdiyi bölgəyə görə morfoloji baxımdan müxtəlif növ siğillər meydana gəlir. Siğil kimi görünən, lakin fərqli mənşəli bəzi dəri lezyonları da var. Aşağıda ən vacib siğil növləri haqqında bəzi açıqlamalar verilmişdir:
VERRUCA VULGARİS (ÜMUMİ SİĞİLLƏR)
Verruca vulgaris ən çox yayılmış siğil növüdür və bədəndə görünə bilər. Ancaq ən çox əllərdə və ayaqlarda tapılır. Barmaqlarda əsasən dırnaq kənarlarına yerləşməyə meyllidir. Bu ziyillər noxud ölçüsünə çata bilər. Bir qayda olaraq, verrucae vulgares təzyiq ağrısına və qaşınmaya səbəb olmur.
Dırnaq yatağındakı ziyillərin başqa bir adı periungual ziyillərdir. Bir sancaq şəklində başlayan lezyonlar yavaş-yavaş böyüyür və zaman keçdikcə yığışaraq gül kələminin görünüşünü əldə edə bilər. Bu növ ziyillər ümumiyyətlə dırnaq dişləmə vərdişləri olan uşaqlarda və gənclərdə aşkar edilir.
VERRUCA PLANA (DÜZ SİĞİLLƏR)
Verruca vulgaris və verruca plana-nın işıq mikroskopu ilə aparılan müayinələrdə olduqca oxşar lezyonlar olduğu görülür. Düz siğillər xüsusilə üz, bud və qollarda olur. Bəzi düz siğillər ilk baxışdan nəzərə çarpmayacaq qədər kiçik ola bilər. Lezyonların yuxarı hissəsi düzdür, sanki tökülmüşdülər. Düz ziyillər çəhrayı, qəhvəyi və ya sarımtıl rəngdə ola bilər.
VERRUCA FİLİFORMİS (MÖVZU SİĞİLİ)
Uzun, sapa bənzər bir gövdəyə malikdir və verruca vulgaris tipli siğillərin xüsusi bir formasıdır. Xüsusilə yaşlı insanlarda üzdə (göz qapaqları, dodaqlar, burun) və ya boyunda böyüməyə meyllidir. Bu ziyillər bəzən qaşınır. Bundan əlavə, yuyulma, qurutma və ya təraş zamanı qıcıqlanma və ya yaralanma ola bilər. Çox narahat bir kosmetikdir və bu səbəbdən müalicə edilməsi tövsiyə olunur.
Filiform ziyillər görünüşlərinə görə digər ziyillərdən tamamilə fərqlənir. Uzun çıxdıqları dəri üzərində 1-2 millimetr uzunluğa çata bilərlər. Sarı, qəhvəyi və ya dəri rəngli ola bilən bu növ ziyil çoxluq göstərmir. Bunlar meydana gəldikləri bölgəyə görə üz ziyilləri olaraq da bilinir.
VERRUCA PLANTARİS (AYAQ DABAN SİĞİLLƏRİ)
Ayaq altlarında görülən ziyillərdir. Bu ziyillər çox ağrılıdır. Ümumiyyətlə hovuz, türk hamamı və idman zalı kimi ictimai yerlərdə ayaqyalın gəzərkən yoluxur. Ayaq altındakı çatlar plantar ziyilin inkişafını asanlaşdıra bilər. Ziyil əmələ gəlməsi zamanı əvvəlcə dəri üzərində ortadakı boşluq ətrafında düz dairəvi çapıq kimi görünür. Vaxt keçdikcə ayaq altındakı siğillər sarı və qabıqlı olur. Bəzi insanların siğilin ortasında qara bir sahə ola bilər.
Müalicədə ən çox salisilik turşusu olan lentlərə üstünlük verilir. Bu müalicədən başqa, maye azot, küretaj və lazerlə müalicə kimi müxtəlif siğil müalicə üsullarından istifadə edilə bilər.
CİNSİYYƏT BÖLGƏSİ SİĞİLLƏRİ
Genital bölgə siğilləri yumşaq bir lezyon olmasına baxmayaraq ağrı və qaşınma kimi narahat şikayətlərə səbəb ola bilər. Bu cinsi yolla ötürülən siğil, xərçəng inkişaf riski az olan HPV tipləri ilə meydana gəlir.
Genital ziyillər həmişə görünə bilməz. Rəngləri və formaları da olduqca dəyişkən olan bu növ siğil ümumiyyətlə dəri rəngindən biraz tünd görünür. Siğilin yuxarı hissəsi gül kələm şəklində bir qədər qaldırılmışdır. Genital siğillər qrup halında və ya tək baş verə bilər. Kişilərdə penis, testis dəri (skrotum), qasıq, bud və anus ətrafı və cinsiyyət orqanlarının siğilləri aşkar olunduğu yerləri əmələ gətirir. Qadınlarda genital siğil əmələ gəlməsi vajina və ya anusun içində və xaricində və ya serviks adı verilən serviks bölgəsində aşkar edilə bilər.
Bəzən özünü xaricdən görünməyən ziyillərlə yaratdığı simptomlarla göstərir. Vaginal axıntı, qaşınma, qanaxma və ya yanma kimi şikayətlər genital siğil varlığında ortaya çıxa biləcək simptomlar arasındadır.
Ziyillərə necə diaqnoz qoyulur?
Normal şəraitdə siğillərin diaqnozu həkimlər üçün çətin deyil. Ümumiyyətlə, diaqnoz yalnız siğili araşdıraraq qoyula bilər. Siğilin əksər hallarda lezyonun forması, quruluşu və yeri siğil olub olmadığı və hansı növ siğil olduğu barədə məlumat verir. Ancaq həkim diaqnozdan tam əmin deyilsə, dəri lezyonlarından toxuma nümunəsi götürə və laboratoriyada araşdırılmasını istəyə bilər. Bəzi hallarda, nümunədəki səbəbli virusu aşkar etmək üçün testlər də edilə bilər.
HPV virusunun struktur zülalları immunohistokimyəvi üsullarla aşkar edilə bilər. Hansı növ HPV-nin fərqləndirilməsi, virusun miras materialı olan DNT, xüsusən də PCR (polimeraza zəncirvari reaksiya) metodu araşdırılaraq edilə bilər.
Ziyilləri necə müalicə etmək olar?
Normalda, ziyillərin çoxu bədənə zərər vermir və heç bir müalicə olunmadan həftələr və ya aylar ərzində spontan olaraq yox olur. Ancaq kosmetik olaraq narahatdırsa və ya cinsiyyət bölgəsində meydana gəlirsə, müalicə edilməlidir. Eyni, ayaq altındakı gəzinti zamanı ağrıya səbəb olan ziyillərə aiddir. Aşağıda sadalanan bəzi hallarda bir həkimə müraciət etmək tövsiyə olunur:
- Ziyildə qanaxma və ya iltihab varsa
- Atopik dermatit kimi digər dəri xəstəlikləri ilə
- Göbək ziyili kimi tanınan molluscum contagiosum tipli ziyilləriniz varsa
Bəzi dəri xərçəngi növləri, yaşla birlikdə ortaya çıxan seboreik ziyillərlə qarışdırıla bilər. Bu səbəblə bunların zərərsiz seboreik ziyillər olduğuna əmin olmayan hər kəsin malign formasiyaları istisna etmək üçün səhiyyə müəssisələrinə müraciət etmələri tövsiyə olunur.
Ziyillərin müalicəsində istifadə olunan müxtəlif üsullar və həll yolları var. Tərcih ediləcək müalicə üsulu ziyillərin tipinə, ölçüsünə, sayına və yerləşməsinə görə dəyişir. Müalicədə tez-tez salisilik turşu məhlulu olan dərmanlar, kriyoterapi adlanan dondurma üsulu və ya cərrahi prosedurlar istifadə olunur. Müalicədən sonra HPV virusu bəzi insanlarda keçir və siğillər təkrarlanmır. Bəzi şəxslərdə immunitet zəifliyi səbəbindən təkrarlanma ehtimalı var. Buna görə müalicədən sonra toxunulmazlığın gücləndirilməsi vacib bir məsələdir.
SALİSİLİK TURŞUSU VƏ YA SÜD TURŞUSU OLAN DƏRMANLAR
Salisil turşusu məhlulları bir neçə həftə ərzində gündə bir neçə dəfə ziyilə tətbiq olunmaqla istifadə olunur. Bunlar krem və cilalama kimi müxtəlif formalarda istehsal olunur və bəzi formalarda süd turşusu da vardır. Bu dərmanları ehtiva edən bant quruluşları ilə aparılan müalicə üsulu bir neçə həftə və hər gün davam etdirilir. Tətbiqdən əvvəl lentlərin suda 15 dəqiqə saxlanılması müalicənin effektivliyini artıra bilər.
KRİYOTERAPİ MÜALİCƏSİ
Kriyoterapi müalicəsində həkim siğilə maye azot (azot) tətbiq edir. Maye azot son dərəcə soyuqdur və üst dəri qatındakı hüceyrələri məhv edir. Kriyoterapi tətbiqi müxtəlif yollarla edilə bilər. Tətbiq zamanı ümumiyyətlə pambıq çubuq maye azota batırılır və ziyilə bir neçə saniyə təzyiq edilir. Tətbiq, ziyil tamamilə yox olana qədər həftədə ən azı bir dəfə təkrarlanır.
Kriyoterapi bəzi yan təsirlərə səbəb ola bilər. Müalicə zamanı bəzi xəstələrin dərisində ağrı və sonra yara izləri və ya rəng dəyişikliyi ola bilər. Diyabetik ayaq və ya periferik arteriya xəstəliyi olan insanlarda ziyillər kriyoterapiya ilə müalicə olunmamalıdır. Çünki ayaqdakı siğilə tətbiq olunan müalicə sinir zədələnməsinə və ya zəif sağalma yaralarına səbəb ola bilər.
Kriyoterapi tətbiqetmələrində birdən çox seans tələb oluna bilər, ümumiyyətlə ziyili azaltmaq üçün verilir. Bir az ağrılı ola biləcək bu prosedurda siğilin ətrafındakı və altındakı dəri dondurulur. Dondurulmuş dəri ziyili təxminən bir həftə ərzində yuxarıya qaldıraraq dəri səthindən çıxarır.
CƏRRAHİ MÜALİCƏ
Bəzi ziyillər üçün dərman və ya kriyoterapi müalicəsi nəticə verməyəcəkdir. Bu vəziyyətdə siğil cərrahi yolla çıxarılır. Bölgə lokal anesteziya ilə anesteziya edildikdən sonra ziyil neştər və ya elektrik cərrahi alətləri ilə kəsilərək çıxarılır. Cərrahi müalicə üsullarından sonra ziyil nahiyəsində yara izləri yarana bilər.
Hər kəsin həyatının bir hissəsində qarşılaşa biləcəyi ziyillər bədxassəli olmayan dəri formasiyaları arasındadır və ümumiyyətlə bir neçə il içərisində öz-özünə geri çəkilir. Bədəninizin hər hansı bir yerində aşkarladığınız ziyilləri qısa müddətdə aradan qaldırmaq və digər bədən hissələrinə və ya digər insanlara yayılmasının qarşısını almaq üçün mütəxəssis dermatoloji həkimlərindən dəstək almanız məsləhət görülür.
Sağlam günlər diləyirik.
Şərhlər